I le 2011, o le mafuie ma le galulolo na afaina ai le Fukushima Daiichi malosiaga faaniukilia 1 i le 3 reactor core meltdown. Talu mai le faʻalavelave faʻafuaseʻi, o loʻo faʻaauau pea ona tui e le TEPCO le vai i totonu o vaʻa faʻapipiʻi o le Units 1 i le 3 e faʻamalo ai fatu o le reactor ma toe faʻaleleia vai faʻaleagaina, ma e oʻo mai ia Mati 2021, 1.25 miliona tone o vai leaga ua teuina, ma 140 tone faʻaopoopo i aso uma.
I le aso 9 o Aperila, 2021, na filifili ai le malo o Iapani e lafoai otaota faaniukilia mai le Fukushima Daiichi malosiaga faaniukilia i le sami. I le aso 13 o Aperila, na faia ai e le malo Iapani se fonotaga talafeagai a le kapeneta ma faia ai se faaiuga aloaia: O le faitau miliona o tone o otaota faaniukilia mai le Fukushima First power plant o le a faamama ma faʻafefe i totonu o le sami ma faʻaumatia pe a maeʻa le 2023. Ua faʻaalia e le au atamamai Iapani o le sami o loʻo siomia ai Fukushima e le gata o se fagota mo le au faifaiva i le lotoifale e ola ai, ae o se vaega foi o le vasa Pasefika. O le lafoaia o otaota faaniukilia i le sami o le a aʻafia ai le femalagaiga o iʻa i le lalolagi atoa, faigafaiva i le sami, soifua maloloina o tagata, saogalemu o le siʻosiʻomaga ma isi tulaga, o lea la o lenei mataupu e le gata o se mataupu i totonu o Iapani, ae o se mataupu faavaomalo e aofia ai le gataifale o le lalolagi atoa ma le saogalemu o le siosiomaga.
I le aso 4 o Iulai, 2023, na faalauiloa ai e le International Atomic Energy Agency i luga o lana upega tafaʻilagi aloaʻia e talitonu le lala sooupu o le fuafuaga a Iapani o loʻo faʻaleagaina vai e fetaui ma tulaga faʻavaomalo o le saogalemu. I le aso 7 o Iulai, na tuuina atu ai e le Pulega o Malosiaga Atomic a Iapani le "tusi faamaonia" o le Fukushima First Nuclear Power Plant fale alavai ua faaleagaina i le Tokyo Electric Power Company. I le aso 9 o Aokuso, na lomia ai e le Misiona Tumau a Saina i Malo Aufaatasi ma isi Faalapotopotoga Faava-o-malo i Vienna i luga o lana upega tafaʻilagi le Pepa Galuega i le Faʻaumatiaina o Suavai Faʻamaʻi Faaniukilia mai le Fukushima Daiichi Nuclear Power Plant Accident i Iapani (tuuina atu i le First Preparatory Session of the Eleventh Review Conference of the Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons Accident).
I le 13:00 i le aso 24 o Aukuso, 2023, na amata ai ona lafoaʻi e le Fukushima Daiichi le malosiaga faaniukilia a Iapani le vai ua faaleagaina i le sami.
Tulaga lamatia o le lafoaia o vai otaota faaniukilia i le sami:
1.Radioactive contamination
Suavai otaota faaniukilia o loʻo iai mea faʻaeletoroni, e pei o radioisotopes, e aofia ai tritium, strontium, cobalt ma iodine. O nei mea fa'aleoleo e fa'aeletonika ma e mafai ona fa'aleagaina ai le gataifale ma fa'anatura. E mafai ona latou ulu atu i le filifili o mea'ai e ala i le 'ai po'o le miti sa'o e meaola o le gataifale, ma i'u ina a'afia ai le taumafaina o tagata e ala i i'a.
2. Aafiaga o le Ecosystem
O le sami ose fa'anatura lavelave, ma le tele o tagata olaola ma fa'agasologa o le si'osi'omaga e fa'alagolago le tasi i le isi. O le lafoaia o vai otaota faaniukilia e ono fa'alavelaveina ai le paleni ole gataifale. O le fa'asa'olotoina o mea fa'aeletonika e ono o'o atu ai i suiga, fa'aletonu ma fa'aletonu le toe gaosia o le ola o le gataifale. E ono afaina ai foi vaega taua o meaola faanatura e pei o amu, mutia, laau o le gataifale ma meaola ninii, lea e afaina ai le soifua maloloina ma le mautu o le gataifale atoa.
3. Fa'asalalauina o filifili mea'ai
O mea fa'aletiō i totonu ole vai otaota faaniukilia e mafai ona ulufale i meaola o le gataifale ona pasi atu lea i le filifili meaai i isi meaola. E mafai ona o'o atu ai i le fa'aputuina malie o mea fa'aalaiti i le filifili o mea'ai, ma i'u ai ina a'afia ai le soifua maloloina o manu fe'ai pito i luga, e aofia ai i'a, mamei o le gataifale ma manulele. E mafai e tagata ona 'aina nei mea fa'aleteoti e ala i le taumafaina o mea'ai sami ua pisia, e ono lamatia ai le soifua maloloina.
4. Faasalalauina o le filogia
A mae'a ona lafoa'i vai otaota faaniukilia i le sami, e mafai ona sosolo atu mea fa'aalaiti i se vaega lautele o le vasa ma galu o le sami. Ole mea lea ole tele ole gataifale ole gataifale ma afioaga o tagata e ono a'afia ile eleelea ole leitio, aemaise i nofoaga e lata ane i fale eletise faaniukilia po o nofoaga e lafoai ai. O lenei salalau atu o le filogia e mafai ona sopoia tuaoi o le atunuu ma avea ma faafitauli faavaomalo o le siosiomaga ma le saogalemu.
5. Aafiaga tau le soifua maloloina
O vaila'au fa'aletiō i totonu ole vai fa'aniukilia e ono a'afia ai le soifua maloloina o tagata. O le inuina po'o le fa'afeso'ota'i ma mea fa'aletelee e mafai ona o'o atu ai i le fa'avevelaina ma fa'afitauli fa'alesoifua maloloina fa'atasi e pei o le kanesa, fa'aleagaina o le kenera ma fa'afitauli tau fanau. E ui lava e mafai ona matua fa'atonutonuina le fa'aosoina, o le umi ma le fa'atuputeleina o fa'avevela e mafai ona a'afia ai le soifua maloloina o tagata.
O gaioiga a Iapani e afaina tonu ai le siosiomaga mo le ola o le tagata ma le lumanaʻi o a tatou fanau. O lenei faiga le faatuatuaina ma le faatamala o le a taʻusalaina e malo uma. I le taimi nei, o le tele o atunuu ma itulagi ua amata ona faʻasa le faʻaulufaleina mai o oloa Iapani, ma ua tuleia e Iapani ia lava i luga o le papa. Le tusitala o le kanesa o le lalolagi – Iapani.
Taimi meli: Aukuso-26-2023




